Stanisław Karol Dubisz urodził się 30 sierpnia 1949 r. w Kolbuszowej, wówczas w województwie rzeszowskim, obecnie w województwie podkarpackim. Jego rodzice – Helena i Tadeusz – byli nauczycielami. Dzieciństwo i lata szkolne spędził w Rzeszowie. W 1967 r. rozpoczął studia z zakresu filologii polskiej na Wydziale Filologii Polskiej i Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego, które ukończył w 1972 r. Pracę magisterską pt. Nazwy drzew i krzewów w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich napisał pod kierunkiem profesora Mieczysława Szymczaka. Stopień naukowy doktora nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa uzyskał w roku 1979 na podstawie rozprawy pt. Zagadnienia stylizacji gwarowej w ludowym nurcie współczesnej prozy polskiej (1945–1975), również napisanej pod kierunkiem profesora Mieczysława Szymczaka, a stopień doktora habilitowanego w 1991 roku na podstawie rozprawy habilitacyjnej pt. Archaizacja w XX-wiecznej polskiej powieści historycznej o średniowieczu. W roku 1994 został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego, a w roku 1997 uzyskał tytuł profesora nauk humanistycznych. Od 2001 r. jest profesorem zwyczajnym UW.

Od początku pracy zawodowej, tj. od roku akademickiego 1972/1973, profesor Stanisław Dubisz jest związany z Uniwersytetem Warszawskim. Najpierw był zatrudniony w Zakładzie Języka Polskiego Instytutu Filologii Polskiej, potem – od 1975 r. – w Zakładzie Historii Języka Polskiego i Dialektologii Instytutu Języka Polskiego na Wydziale Polonistyki UW. Obecnie – od 2007 r. – jest pracownikiem Zakładu Komunikacji Językowej i Glottodydaktyki Instytutu Polonistyki Stosowanej na tymże Wydziale.

18 czerwca 1977 r. ożenił się z Urszulą Peńsko (ur. 1955). Urszula Dubisz ukończyła studia polonistyczne i hungarystyczne na Uniwersytecie Warszawskim, zajmuje się pracą redaktorską. Mają syna Radosława (ur. 1987), ukończył studia śródziemnomorskie na Uniwersytecie Warszawskim i pracuje w Urzędzie ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych.

I. Działalność organizacyjna

Profesor Stanisław Dubisz cieszy się w środowisku akademickim Wydziału Polonistyki autorytetem i zaufaniem. Przez 13 lat – w kadencjach 1996–1999, 1999–2002, 2005–2008, 2008–2012 – był dziekanem Wydziału Polonistyki UW, a obecnie – w kadencji 2013–2016 – kieruje Instytutem Polonistyki Stosowanej UW. Od 1990 r., od roku jej powołania, jest kierownikiem Pracowni Językoznawstwa Stosowanego, która prowadzi działalność badawczą w zakresie języka środowisk polonijnych, języka dzieci i młodzieży, glottodydaktyki polonistycznej, historii i stratyfikacji językowej polszczyzny oraz logopedii.

Profesor jest także członkiem wielu polskich i międzynarodowych organizacji naukowych: Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Rady Języka Polskiego, Komitetu Językoznawstwa PAN, Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, Towarzystwa Kultury Języka, wchodził w skład Komisji Literackich Języków Słowiańskich przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów oraz Polskiego Towarzystwa Retorycznego. Zasiada w radach redakcyjnych szeregu czasopism naukowych, są to: „Prace Filologiczne”, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, „Studia Pragmalingwistyczne”, „Studia Filologiczne Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Kochanowskiego”, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, „Studia Slavica Academiae Scientiarium Hungaricae”, „Pałanistyka – Połonistyka – Polonistyka”, „Napis”, „Białostockie Archiwum Językowe”. Jest członkiem komitetu redakcyjnego Słownika polszczyzny XVI wieku.

Profesor Stanisław Dubisz jest rzeczoznawcą ministra edukacji narodowej ds. kwalifikowania programów nauczania i podręczników szkolnych. W latach 2003-2009 był wiceprzewodniczącym Komisji Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego, a w latach 2003–2010 wchodził w skład Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów Naukowych.

II. Działalność naukowa

Zainteresowania naukowe profesora Stanisława Dubisza skupiają się wokół historii języka polskiego, dialektologii, stylistycznego zróżnicowania polszczyzny, języka polskiego poza granicami kraju oraz polszczyzny współczesnej, zwłaszcza leksyki. Z bogatego dorobku naukowego, liczącego kilkaset publikacji książkowych, artykułów i redakcji, należy wymienić przykładowo następujące publikacje książkowe: Nazwy roślin w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich (1977), Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (nurt ludowy w latach 1945-1975) (1986), Między dawnymi a nowymi laty. Eseje o języku (1988), Słownik wyrazów polonijnych. Zeszyt próbny (z W. Decyk, A. Markowskim, A. Nagórko, E. Sękowską, 1988), Wybór tekstów polonijnych (współautorstwo i redakcja, 1990), Archaizacja w XX-wiecznej polskiej powieści historycznej o średniowieczu (1991), Język a polityka. Szkice z historii stylu retorycznego (1992), Dialekty i gwary polskie (wraz z H. Karaś i N. Kolis, 1995), Język polski poza granicami kraju (red. nauk. i współautor, 1997), trzytomowe Język – Historia – Kultura... (t. 1 – 2002, t. 2 – 2007, t. 3 – 2012), Uniwersalny słownik języka polskiego (red. nauk. i współautor, t. 1-6, 2003), Językoznawcze studia polonistyczne...: I. Dialektologia i jej pogranicza (2013), II. Polonia i jej język (2014), III. Stylistyka – retoryka – translatoryka (2015).

Profesor kierował kilkoma projektami badawczymi, m.in. „Język polski poza granicami kraju”, „Synchroniczno-diachroniczne badania nad współczesnymi nazwami osobowymi” (2008-2011, grant MNiSW). Obecnie jest koordynatorem projektu „Uczeń i nauczyciel w świecie dwóch języków i dwóch kultur – dydaktyka języka polskiego w szkolnictwie polonijnym w USA (etap I – III). Etap I. Nauczanie przedszkolne i wczesnoszkolne”, bierze również udział w projekcie „Poradnik Językowy on-line” (2014–2016, Narodowy Program Rozwoju Humanistyki).

Profesor Stanisław Dubisz jest także autorem wielu recenzji projektów badawczych i wyników projektów naukowych dla MNiSW oraz opinii i recenzji wydawniczych dla czasopism, a także Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Opiniował również ekspozycję o historii języka polskiego dla Muzeum Historii Polski.

Publikacje profesora pozostają w obiegu naukowym, są wznawiane i często cytowane. Jego działalność naukowa była szereg razy nagradzana: 1980 – Indywidualna Nagroda III stopnia Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, 1988 – Nagroda Zespołowa im. Witolda Doroszewskiego, 1988 – Indywidualna Nagroda Naukowa Wydziału I PAN im. Kazimierza Nitscha, 1999 – Nagroda Zespołowa Ministra Edukacji Narodowej, 2013 – Nagroda Wydziału Polonistyki UW im. Jana Baudouina de Courtenay za całokształt dorobku naukowego, ponadto w latach 1974–2012 profesor Stanisław Dubisz był 25-krotnie wyróżniany Nagrodą JM Rektora Uniwersytetu Warszawskiego.

III. Działalność dydaktyczna

Profesor Stanisław Dubisz jest również cenionym dydaktykiem, a przede wszystkim wykładowcą lubianym przez studentów. Dobrze oddała to E. Kwapień w artykule z okazji 40-lecia pracy profesora na Uniwersytecie Warszawskim:

Jako dydaktyk Profesor Stanisław Dubisz odznacza się rzetelnością i sumiennością, studenci cenią również jego poczucie humoru. Jest niewątpliwie wykładowcą wymagającym, ceniącym pracowitość i zaangażowanie, nietolerującym natomiast lenistwa i opieszałości, a nade wszystko nieuczciwości. Chętnie służy pomocą, ale jednocześnie umożliwia własne poszukiwania i podejmowanie samodzielnych decyzji.

W długoletniej karierze profesor prowadził ćwiczenia, konwersatoria i wykłady z gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiego, gramatyki historycznej języka polskiego, dialektologii, historii języka polskiego, gramatyki opisowej języka polskiego, polszczyzny poza granicami kraju, stylistyki, językoznawstwa stosowanego, metodologii badań lingwistycznych, leksykologii i kultury języka oraz językoznawstwa ogólnego. Prowadzi również seminaria licencjackie, magisterskie i doktoranckie.

Od wielu lat przygotowuje też kadrę naukową nie tylko Wydziału Polonistyki UW; wypromował 19 doktorów, 80 magistrów i 20 licencjatów.

Profesor Stanisław Dubisz jest współautorem ważnych podręczników, które na stałe weszły do obiegu akademickiego: serii podręczników i zbiorów ćwiczeń Gramatyka historyczna języka polskiego (z K. Długosz-Kurczabową, 1998, 2003, 2006) i Gramatyka historyczna języka polskiego w testach, ćwiczeniach i tematach egzaminacyjnych (z K. Długosz-Kurczabową, 1999, 2006), współredaktorem naukowym i współautorem podręcznika Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje (z W. Decyk-Ziębą, 2003) oraz słownika Glosariusz staropolski. Dydaktyczny słownik etymologiczny (z W. Decyk-Ziębą, 2008), a także redaktorem i współautorem podręcznika Nauka o języku dla polonistów (1994 i nast.).

Profesor Stanisław Dubisz napisał również, razem z Marią Nagajową i Jadwigą Puzyniną, wielokrotnie wznawiany podręcznik dla szkół średnich z zakresu języka polskiego Język i my. Podręcznik do języka polskiego dla klasy I szkół średnich (1986).

IV. Związki z „Poradnikiem Językowym”

Profesor Stanisław Dubisz został redaktorem naczelnym „Poradnika Językowego” w 2008 r., jako siódmy redaktor czasopisma założonego w 1901 r. Na tym stanowisku jest następcą profesor Haliny Satkiewicz, pełniącej swe obowiązki przez 17 lat. Wcześniej profesor Stanisław Dubisz był zastępcą redaktora naczelnego, stanowisko to objął od zeszytu pierwszego w 2007 r., a w skład kolegium redakcyjnego wszedł w 1999 r. Profesor jest wieloletnim członkiem Zarządu Głównego Towarzystwa Kultury Języka, był również członkiem Prezydium TKJ i wiceprzewodniczącym Zarządu Głównego TKJ.

Pierwszym numerem „Poradnika Językowego” wydanym pod redakcją profesora był lipcowo-wrześniowy zeszyt 7 z 2008 r. Profesor Stanisław Dubisz jako redaktor naczelny kontynuuje założenia czasopisma wypracowane przez poprzedników. W „Poradniku Językowym” są publikowane zarówno teksty dotyczące zagadnień teoretycznych i prowadzonych badań, jak również praktyki językowej. Jednak nastąpiły też pewne zmiany. Wszystkie stałe działy czasopisma – Artykuły i rozprawy, Objaśnienia wyrazów i zwrotów, Sprawozdania i uwagi, Recenzje, Słowa i słówka – pojawiają się regularniej niż przedtem, a zeszyty „Poradnika Językowego” zazwyczaj są układane tematycznie, np. w 2014 r. dotyczyły takich zagadnień, jak: etyka słowa, kontakt językowy i kulturowy, stylistyka, rozwój mowy dziecka, kultura języka, leksykografia i definiowanie, polszczyzna w XVI i XVII w., genologia, pisownia. Na początku swej działalności redaktor naczelny wprowadził również dział Słowa i słówka, w którym objaśnia etymologię, znaczenie oraz dzieje wyrazów i pojęć w języku polskim, a także kwestie z zakresu polityki językowej i kultury języka polskiego. Wcześniej, w latach 2002–2003, serię Słowa i słówka publikował w „Sprawach Nauki”. Od zeszytu 4 z 2009 r. natomiast Redakcja opatruje każdy numer wprowadzeniem w treść artykułów i spisem słów kluczowych – rubryką W zeszycie. Później „Poradnik Językowy” wzbogacił się o kolejne działy: od zeszytu 5 z 2012 r. do zeszytu 2 z 2015 r. pojawiały się omówienia słowników języka polskiego (Słowniki dawne i współczesne), a od z. 5 z 2014 r. w dziale Gramatyki języka polskiego są przedstawiane najstarsze kompendia wiedzy o gramatyce polszczyzny.

Rocznie w „Poradniku Językowym” są publikowane teksty autorów z około dwudziestu ośrodków polskich i dwóch – czterech zagranicznych. Od 2008 r. zmieniły się ośrodki polskie, z których wywodzą się autorzy. Do 2012 r. oprócz Uniwersytetu Warszawskiego były to głównie Uniwersytet Śląski w Katowicach i Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; od tamtego czasu zaś poza Uniwersytetem Warszawskim są to przede wszystkim Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej oraz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Odkąd stanowisko redaktora naczelnego objął profesor Stanisław Dubisz zwiększyła się liczba punktów przyznawanych za publikację artykułów w „Poradniku Językowym” z 6 do 9 w 2010 r. i 10 w 2011 r., a obecnie – do 15. Zmienił się również wydawca, po 2013 r. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego zastąpił Dom Wydawniczy „Elipsa”. Czasopismo jest zarejestrowane w European Reference Index for the Humanities (ERIH) od 2008 r., a w 2009 r. zaczęło uzyskiwać dofinansowanie ze środków ministra nauki i szkolnictwa wyższego.

Pełną bibliografię prac S. Dubisza do roku 2012 zestawił R. Dubisz:

• Bibliografia prac Profesora Stanisława Dubisza (1972–2001), [w:] S. Dubisz, Język – Historia – Kultura, t. 1, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002, s. 271-295.
• Bibliografia autorska za lata 2002–2006, [w:] S. Dubisz, Język – Historia – Kultura, t. 2, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007, s. 335-344.
• Bibliografia prac Profesora Stanisława Dubisza za lata 2007–2012, [w:] S. Dubisz, Język – Historia – Kultura, t. 3, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012, s. 259-268.

V. Publikacje Stanisława Dubisza za lata 2013–2015

• [wspólnie z K. Długosz-Kurczabową] Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. III, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013.
• Instytut Polonistyki Stosowanej 2007-2012: geneza i perspektywy, „Studia Pragmalingwistyczne” 5, 2013, s. 9-18.
• Integracja językowa w dziejach polszczyzny, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 20, 2013, z. 2, s. 85-97.
• Językoznawcze studia polonistyczne (pisma wybrane, uzupełnione, zmienione), I. Dialektologia i jej pogranicza, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013.
• Język polski poza granicami kraju w minionym siedemdziesięcioleciu, [w:] A. Dunin-Dudkowska, A. Małyska (red.), 70 lat współczesnej polszczyzny: zjawiska, procesy tendencje. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Mazurowi, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2013, s. 665-680.
• Język/słowo w koncepcji poezji Juliusza Słowackiego, [w:] J. Migdał i A. Piotrowska-Wojaczyk (red.), Cum reverentia, gratia, amicitia...: księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Bogdanowi Walczakowi, t. 1, Wydawnictwo Rys, Poznań 2013, s. 417-423.
• Kultura językowych zachowań. Od dialogu do polilogu…, [w:] M. Krauz i K. Ożóg (red. nauk.), Kultura językowych zachowań Polaków: materiały z VIII Forum Kultury Słowa Rzeszów, 20-22 października 2011, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2013, s. 19-37.
• [wspólnie z B. K. Jędryką] Profil kształcenia glottodydaktycznego przyszłych nauczycieli języka polskiego jako obcego, [w:] J. Mazur, A. Małyska, K. Sobstyl (red.), Glottodydaktyka polonistyczna w obliczu dynamiki zmian językowo-kulturowych i potrzeb społecznych, t. 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2013, s. 49-58.
• Pamięć o nieobecnych: prof. dr hab. Halina Rybicka-Nowacka (23 VII 1929–11 V 1992), Poradnik Językowy” 2013, z. 3, s. 113-116.
• Rozwój słownictwa polszczyzny ogólnej w jej najnowszych dziejach, [w:] A. Dunin-Dudkowska, A. Małyska (red.), 70 lat współczesnej polszczyzny: zjawiska, procesy tendencje. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Mazurowi, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2013, s. 109-130.
• Słowa i słówka, „Poradnik Językowy” 2013: Archiwum, archiwizacja, archiwizować, z. 7, s. 113-115; Edukacja narodowa, z. 9, s. 129-130; Etyka słowa, z. 5, s. 128-130; Nazwisko, z. 2, s. 125-127; Transgenika, transgeniczny, z. 6, s. 112-114; Walidator, walidacja, z. 4, s. 120-122; Z końcem roku, z. 10, s. 105-106.
• [współred. z  Z. Zaron, M. Stępień] „Słownik nazw osobowych” – cele i założenia, „Studia Pragmalingwistyczne” 5, 2013, s. 129-140.
• Sytuacja języka polskiego w świecie, „Poradnik Językowy” 2013, z. 8, s. 5-12.
• Teoria lingwistyczna w językoznawstwie stosowanym: na przykładzie glottodydaktyki polonistycznej, „Poradnik Językowy” 2013, z. 1, s. 15-23.
• Uniwersalny słownik języka polskiego, wyd II, Warszawa, PWN, 2013, wydanie elektroniczne.
• Język polonijny – pojęcia, uwarunkowania, metody badawcze, „Studia Pragmalingwistyczne” 6, 2014, s. 165-173.
• Językowe obrazy świata, [w:] J. Bloch, D. Lewandowska-Jaros, R. Pawelec (red.), Grzeczność nie jest nauką łatwą ani małą. Język, działanie, kultura, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych, Warszawa 2014, s. 87-96.
• Językoznawcze studia polonistyczne (pisma wybrane, uzupełnione, zmienione), II: Polonia i jej język, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014, s. 154.
• Profesor Janusz Siatkowski: polonista, bohemista, slawista, „Bohemistyka” 14, 2014, nr 3, s. 293-299.
• Propozycje leksykograficzne profesora Mieczysława Szymczaka (w 40-lecie edycji „Słownika gwary Domaniewka...”), „Poradnik Językowy” 2014, z. 1, s. 113-121.
• Słowa i słówka, „Poradnik Językowy” 2014: Degradacja bydła, z. 2, s. 113-114; Europa – geneza nazwy, ewolucja pojęcia, z. 8, s. 112-113; Muzułmanin – muzułman, z. 5, s. 129-131; Na Nowy Rok…, z. 10, s. 112-113; Polskie nazwy emigracyjne, z. 9, s. 114-116; Uniwersytet, z. 2, s. 118-120; Zagadkowa kobieta, z. 3, s. 116-118; Życie wyrazów, z. 6, s. 132-134.
• Sytuacja języka polskiego na Litwie, Ukrainie i Białorusi, „Poradnik Językowy” 2014, z. 7, s. 7-20.
• Zacny, [w:] M. Budzińska (red.), Zapomniane słowa, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2014, s. 224-226.
• Amor verborum nos unit. Studia poświęcone pamięci Profesora Sławomira Gali, [w:] P. Stalmaszczyk, I. Jaros (red.), Kategoria pokolenia w dialektologii, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2015, s. 67-78.
• Dialog pokoleń, [w:] E. Wierzbicka-Piotrowska (red.), Kategoria pokolenia w badaniach lingwistycznych, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015, s. 33-40.
• „Dwadzieścia lat później” – język polski poza granicami kraju – historia badań i perspektywy, „Poradnik Językowy” 2015, z. 8, s. 7-17.
• [współred. z U. Sajkowską] Język polski jako drugi kod komunikacyjny w Polsce, Fundacja Nauki Języków Obcych „Linguae Mundi”, Warszawa 2015.
• Językoznawcze studia polonistyczne III. Stylistyka – retoryka – translatoryka, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015.
• Rozwój słownictwa w dziejach języka polskiego – zarys problematyki, „Poradnik Językowy” 2015, z. 4, s. 7-28.
• Słowa i słówka, „Poradnik Językowy” 2015: Cyber-, z. 5, s. 119-121; Czy należy chronić gwary i dialekty?, z. 9, s. 133-135; Dlaczego „Samarytanin”?, z. 7, s. 129-130; Ile mamy słów w języku polskim?, z. 1, s. 121-122; Pokolenie, z. 10, s. 102-103; Stateczny statek, z. 6, s. 118-119; Styl, z. 3, s. 132-133; Urzędowy bilingwizm polsko-angielski, z. 2, s. 114-115.

Literatura przedmiotu

• H. Karaś, Profesor Stanisław Dubisz – w trzydziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej, [w:] S. Dubisz, Język – historia – kultura, t. 1, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002, s. 259-270 (por. „Poradnik Językowy” 2002, z. 7, s. 4-14).
• H. Karaś, Profesorowi Stanisławowi Dubiszowi – z okazji 35-lecia pracy naukowej i dydaktycznej, „Prace Filologiczne” 53, 2007, s. 17-18.
• E. Kwapień, Prof. dr hab. Stanisław Dubisz – czterdzieści lat pracy naukowej i dydaktycznej na Uniwersytecie Warszawskim, „Poradnik Językowy” 2012, z. 1, s. 7-14.

Autor: Marta Piasecka