Spis treści

Historię „Poradnika Językowego” jako czasopisma można ujmować w kilku okresach:

1) 1901–1931: okres krakowski pod redakcją Romana Zawilińskiego jako czasopisma – przede wszystkim – popularnego, poświęconego zagadnieniom poprawności języka;

2) 1932–1939: okres warszawski pod redakcją Kazimierza Króla (1932), Witolda Doroszewskiego (1932–1936, 1938–1939) i w zastępstwie W. Doroszewskiego – w związku z jego wyjazdem do USA – Stanisława Szobera (1936–1937), w którym zainicjowano unaukowienie czasopisma, zwiększono jego zasięg i rangę;

3) 1948–1976: okres restytucji czasopisma po II wojnie światowej pod nieprzerwaną redakcją Witolda Doroszewskiego – jako głównego periodyku warszawskiego polonistycznego środowiska językoznawczego i organu Towarzystwa Kultury Języka (od 1971 r.), czasopisma o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym;

4) 1977–2008: okres kontynuowania linii programowej czasopisma przez uczniów Witolda Doroszewskiego, pełniących kolejno funkcje redaktorów naczelnych: Mieczysława Szymczaka (1977–1985), Danutę Buttler (1985–1991), Halinę Satkiewicz (1991–2008);

5) 2008-2015: okres zmian organizacyjnych i programowych, wynikających z odmiennych uwarunkowań prawnych, ekonomicznych, naukowych i pokoleniowych.

W innych nieco przedziałach czasowych jest jednak możliwa charakterystyka produkcji naukowej i zasięgu „Poradnika Językowego” ze względu na dostępne dotąd opracowania bibliograficzne i zachowane materiały źródłowe*. Nasuwają się tu następujące przedziały chronologiczne: 1901–1970; 1971–2000; 2001–2015. Istotne i zarazem uchwytne dane zmienne to: liczba autorów (szczególnie w dziale Artykuły, Artykuły i rozprawy), zróżnicowanie środowiskowe autorów (warszawscy, wywodzący się z innych naukowych ośrodków polskich, zagraniczni), liczba polskich ośrodków naukowych współpracujących z redakcją czasopisma (wynikająca z miejsca afiliacji autorów drukowanych tekstów), liczba państw (z których wywodzą się autorzy zagraniczni). Zestawienie tych danych zwiera poniższa tabela.

Tabela

Dane zmienne/Okres: 1901–1970 1971–2000 2001–2015

Autorzy 420 650 190

–Warszawa 190 250 70

– Inne polskie ośrodki naukowe 210 370 100

– Ośrodki zagraniczne 20 30 20

Polskie ośrodki naukowe 12 15 20

(z wyłączeniem Warszawy)

Państwa, z których pochodzą 6  10 7

autorzy zagraniczni

Przedstawione dane liczbowe należy traktować przede wszystkim jako dane orientacyjne, jednakże – co trzeba podkreślić – dobrze informujące o proporcjach zmiennych, charakteryzujących wyróżnione okresy. Komentarz jest tu jednak konieczny ze względu na to, że okresy wyróżnione w odniesieniu do produkcji naukowej i zasięgu „Poradnika Językowego” nie pokrywają się z podstawowymi okresami w jego historii jako czasopisma. Wnioski, które się tu nasuwają, są następujące:

1) Przez cały wiek XX liczba autorów publikujących w „Poradniku Językowym” sukcesywnie zwiększa się zarówno w odniesieniu do autorów warszawskich, autorów polskich, jak i zagranicznych. Świadczy to – bez wątpienia – o stałym wzroście rangi, zasięgu i poczytności czasopisma. W tym zakresie na szczególne podkreślenie zasługuje dynamika rozwoju czasopisma w 2. połowie XX w. pod redakcją Witolda Doroszewskiego i jego uczniów. W okresie krakowskim (1901–1931) i warszawskim (1932–1939) przeważają autorzy lokalni, przy czym należy podkreślić, że są wśród nich wybitni językoznawcy i humaniści, m.in. Jan Rozwadowski, Jan Łoś, Kazimierz Nitsch, Józef Birkenmajer, Tadeusz Lehr-Spławiński, Henryk Gaertner, Mieczysław Brahmer, Karol Estreicher (w okresie krakowskim); Jan Baudouin de Courtenay, Tytus Benni, Aleksander Brückner, Jan Bystroń, Witold Doroszewski, Adam Antoni Kryński, Stanisław Słoński, Stanisław Szober, Henryk Ułaszyn (w okresie warszawskim). Na przełomie wieków (XX i XXI) daje się zauważyć pewien regres (liczba autorów proporcjonalnie nieco się zmniejsza), ale w ostatnim dziesięcioleciu znowu podwyższa się status czasopisma.

2) Przez cały czas ukazywania się czasopisma, a szczególnie od okresu warszawskiego (1932–1939), sukcesywnie wzrasta liczba autorów „Poradnika Językowego” pochodzących z innych polskich ośrodków naukowych niż ten, w którym czasopismo jest wydawane: 12 → 15 → 20. Jak już zaznaczono, sukcesywnie zwiększa się liczba autorów z ośrodków pozawarszawskich, przy czym w dwóch z tych okresów (1948–1976, 1977–2008) liczba autorów pozawarszawskich jest zdecydowanie większa niż autorów warszawskich. Świadczy to o tym, że z czasopisma lokalnego – najpierw krakowskiego, potem warszawskiego – „Poradnik Językowy” stał się czasopismem ogólnopolskim. W ostatnim okresie wiąże się to – oczywiście – z systemem rankingu czasopism naukowych i punktacji publikacji w nich zamieszczanych, w którym „Poradnik Językowy” zajmuje dziś wysoką pozycję. Początkowo, poza autorami warszawskimi, najliczniej publikowali swe artykuły w „Poradniku Językowym” językoznawcy z ośrodków akademickich Krakowa, Wrocławia i Gdańska, następnie – Krakowa, Lublina i Łodzi, a obecnie – Krakowa, Lublina, Poznania i Katowic. Poza nimi reprezentowane są następujące ośrodki: Białystok, Bydgoszcz, Częstochowa, Gdańsk, Gorzów, Kielce, Łódź, Olsztyn, Opole, Rzeszów, Siedlce, Słupsk, Szczecin, Toruń, Wrocław, Zielona Góra.

3) Poczynając od restytucji czasopisma w 1948 r., w ciągu drugiego 50-lecia XX w. wyraźnie zwiększył się udział autorów zagranicznych w publikacjach „Poradnika Językowego”. Początkowo było to wynikiem międzynarodowych kontaktów redaktora czasopisma – Witolda Doroszewskiego – i jego działalności w międzynarodowych instytucjach naukowych (np. w Międzynarodowym Komitecie Slawistów, Komitecie Atlasu językowego Europy, UNESCO itp.), stąd autorstwo artykułów językoznawców pochodzących z Bułgarii, Czechosłowacji, Francji, Jugosławii, NRD i ZSRR (np. R.I. Awaniesow, T. Bešta, E. Decaux, E. Eichler, F.P. Filin, V. Frančić, A. Habovštiak, P. Ivić, I. Lekov, S. Michałk, I. Nemec, J. Petr, H. Schuster-Szewc). Kontakty te były kontynuowane przez następców Witolda Doroszewskiego – Mieczysława Szymczaka i Danutę Buttler, w ostatnim zaś okresie pojawiła się nowa pokoleniowo grupa autorów, wywodząca się bądź ze środowisk polonijnych, bądź ze środowisk absolwentów polskich uczelni, reprezentująca takie kraje, jak: Czechy, Holandia, Kanada, Litwa, Szwecja, Ukraina, Urugwaj, Węgry, Włochy. Autorzy zagraniczni zawsze stanowili stosunkowo niewielką grupę, ponieważ „Poradnik Językowy” jest periodykiem przede wszystkim polonistycznym, jednakże ich udział autorski poświadcza stały międzynarodowy odbiór i zasięg czasopisma, potwierdzony także rejestracją w European Reference Index for the Humanities i innych bazach elektronicznych.

Jako końcowy wniosek, wynikający z powyższych danych, należy przyjąć stwierdzenie, że pozycja, którą osiągnął „Poradnik Językowy” wśród polskich czasopism językoznawczych w minionym sześćdziesięcioleciu, zarówno w zakresie językoznawstwa stosowanego (egzotematycznego), jak i teoretycznego (endotematycznego), jednoznacznie uprawdopodobnia jego wpływ na kształtowanie się normy języka polskiego i wiedzy o polszczyźnie. O tym, jak te procesy przebiegały, decydowała zawartość czasopisma i polityka językowa prowadzona przez instytucje państwa polskiego w różnych okresach funkcjonowania periodyku.