Spis treści

Część zakresów tematycznych była podejmowana w „Poradniku Językowym” jedynie w niektórych okresach, co wynikało z aktualności i rangi danej problematyki. Niejednokrotnie to właśnie „Poradnik Językowy” daną problematykę prezentował po raz pierwszy. Najlepszym tego przykładem jest cykl artykułów autorstwa Stanisława Skorupki na temat frazeologii w latach 1950–1952 de facto konstytuujący nową dyscyplinę językoznawczą, por. Kompozycja grup frazeologicznych; Poprawność stylistyczna grup frazeologicznych; Dobór wyrazowy a dobór frazeologiczny; Frazeologia a semantyka; Frazeologia a stylistyka.

Charakterystyczne było także wprowadzenie problematyki dialektologicznej w latach 1948–1976, dotąd podejmowanej w „Poradniku Językowym” jedynie incydentalnie, a w okresach późniejszych (do dziś) – regularnie, ale z mniejszą intensywnością. Wiązało się to z artykułami W. Doroszewskiego: Przedmiot i metody dialektologii (1953), Słowotwórstwo a geografia lingwistyczna (1954), Struktura języka a geografia lingwistyczna (1960), które odzwierciedlały wzmożone zainteresowanie polskimi dialektami ludowymi w nowych warunkach geograficznych i społeczno-politycznych po II wojnie światowej, nowe badania prowadzone przez językoznawców warszawskich na Warmii i Mazurach, Mazowszu i Podlasiu oraz ogólnosłowiańskie i europejskie zainteresowania kartografią lingwistyczną i atlasami językowymi – por. np. R.I. Awaniesow, O atlasie gwarowym języka rosyjskiego i jego podstawach teoretycznych (1952); A. Basara, Z archaizmów fonetycznych Warmii i Mazur. Odpowiedniki ogólnopolskiego rz (1956), Przejście ar > er na Mazowszu (1958); W. Cienkowski, Kwestionariusz do badań słownictwa gwarowego (1952); B. Falińska, Stan i perspektywy prac nad słownikiem gwar mazowieckich i podlaskich (1964); I. Judycka, Badania słownictwa gwar Pomorza Mazowieckiego (1962); H. Koneczna, Z zagadnień fonetycznych w atlasie słowiańskim (1960); W. Kupiszewski, Ze słownictwa ludowego w zakresie astronomii... (1958); W. Pomianowska, Z prac nad kwestionariuszem do atlasu ogólnosłowiańskiego (1963).

Na podobnej zasadzie w okresie powojennym pojawiła się problematyka z zakresu leksykografii, której w pierwszych dwóch okresach dziejów „Poradnika Językowego” w ogóle nie podejmowano. Wiązało się to, oczywiście, z pracami nad Słownikiem języka polskiego pod redakcją W. Doroszewskiego w latach 1948–1976, a w okresach następnych – z kolejnymi słownikami, które powstawały w warszawskim ośrodku językoznawczym, co stworzyło podstawy tzw. warszawskiej szkoły leksykografii praktycznej. Można tu przykładowo wymienić następujące artykuły: W. Doroszewski, Cel i przeznaczenie „Słownika języka polskiego” (1956), Zasady pracy leksykograficznej (Próba podsumowania doświadczeń) (1963), „Słownik języka polskiego” – dzieło ukończone... (1969); Z. Łempicka, Liczby mówią o „Słowniku języka polskiego” (1960); A. Sieczkowski, Parę uwag o „Słowniku języka polskiego” pod red. prof. dra W. Doroszewskiego (1969); S. Skorupka, Z zagadnień leksykografii (synonimika) (1953); D. Buttler, Dobór wyrazów do słownika minimum języka polskiego (1977); E. Engelking-Teleżyńska, A. Markowski, E. Weiss, Kwalifikatory w słownikach – próba systematyzacji (1989); E. Jędrzejko, O „Słowniku syntaktyczno-generatywnym czasowników polskich” (1980); A. Markowski, Założenia „Słownika poprawnej polszczyzny dla młodzieży” (1990); A. Nagórko-Kufel, O formach hasłowych w „Słowniku wyrazów polonijnych” (1988); M. Zaśko-Zielińska, I. Borkowski, „Słownik polszczyzny potocznej” J. Anusiewicza i J. Skawińskiego na tle polskiego dorobku leksykograficznego (1996); P. Pałka, Polisemia regularna czasownika w słownikach ogólnych języka polskiego (2014). W ostatnim okresie w „Poradniku Językowym” znalazły się omówienia wszystkich istotnych słowników ogólnych języka polskiego, zamieszczone w specjalnej rubryce Słowniki dawne i współczesne.

Na szczególne podkreślenie zasługują jeszcze dwa zakresy tematyczne, które znalazły szeroką prezentację w ostatnich dwóch okresach ukazywania się „Poradnika Językowego” (1977–2008, po 2008). Pierwszy z nich obejmuje – ogólnie rzecz ujmując – problematykę rozwoju mowy, jej ograniczeń, komunikacji alternatywnej i terapii. Chodzi tu o mowę dziecka, zagadnienia logopedii, psycholingwistyki i języki migowe, a więc subdyscypliny z zakresu językoznawstwa stosowanego społecznie użyteczne w stopniu szczególnym – por. np. B. Boniecka, Wypowiedzi dziecięce wobec normy komunikacyjnej (1990); J. Porayski-Pomsta, Wypowiedzi dziecięce jako akty mowy (1990); M. Przybysz-Piwkowa, Stan wiedzy o języku a badanie jego patologii (1993); N. Siudzińska, Usprawnianie mowy dziecka z rozszczepem wargi i podniebienia (studium przypadku) (2009); O. Jauer-Niworowska, Etapy opanowywania wzorców ruchowych mowy w modelu strukturalno-funkcjonalnym (2012); M. Stępień, N. Siudzińska, Afazja: klasyfikacje i językowe objawy w świetle współczesnej wiedzy o strukturze języka (2012); E. Haman, K. Fronczyk, M. Łuniewska, Wykorzystanie pojęcia normy w badaniach ilościowych nad rozwojem słownika umysłowego (2014); M. Kurowska, Rokowania dotyczące rozwoju mowy i języka u dzieci z zaburzeniami uwarunkowanymi uszkodzeniami i/lub dysfunkcjami ośrodkowego układu nerwowego (2015); E. Wolańska, Zaburzenia funkcji językowych w chorobach i zespołach otępiennych. Rola i cele logopedii wieku podeszłego (2015).

Zakres drugi dotyczy występowania polszczyzny poza granicami kraju oraz dydaktyki języka polskiego jako obcego/odziedziczonego/drugiego. Jego zwiększone znaczenie wiąże się z czynnikami pozajęzykowymi oddziałującymi w ostatnim 20-leciu – zmianami ustrojowymi i kulturowymi w Polsce, ruchami migracyjnymi (emigracyjnymi i imigracyjnymi), akcesem Polski do Unii Europejskiej – które zmieniły zasięg i status polszczyzny poza granicami naszego państwa. Najnowsze opracowania z tego zakresu są zawarte w tematycznym zeszycie 8 „Poradnika Językowego” z 2015 r. – por. także m.in. S. Dubisz, Sytuacja języka polskiego na Litwie, Ukrainie i Białorusi (2014); M. Guillermo-Sajdak, Język hiszpański – język argentyński – język polski. Charakterystyka socjolektu polsko-argentyńskiego (2014); B. Jędryka, Sytuacja języka polskiego w USA i krajach angielskojęzycznych (2013); J. Lustanski, Język współczesnej Polonii kanadyjskiej a norma językowa – rozważania wstępne (2013); J. Mazur, Nauczanie języka polskiego w Niemczech na tle językowej i edukacyjnej polityki Rady Europy (2013); W. Miodunka, Interdyscyplinarność glottodydaktyki polonistycznej (2012), Jakość polszczyzny używanej przez cudzoziemców. Metody analizy jakości egzaminów certyfikatowych z języka polskiego jako obcego w 2011 roku (2013); L. Madelska, Język polski na tle języków świata a nauczanie wymowy w glottodydaktyce (2009). Jako ciekawostkę można podać, że „Poradnik Językowy” jest swego rodzaju prekursorem tej tematyki, gdyż pierwsze publikacje z tego zakresu ukazały się na jego łamach w roku 1905 i 1908.