1. Redaktor i Komitet Redakcyjny. Właściciel pisma oraz wydawcy

Jak o tym była już mowa, prof. dr Witold Doroszewski zmarł 26 stycznia 1976 r. W roku śmierci redaktora sytuacja „Poradnika Językowego” przedstawiała się następująco: czasopismo było organem Towarzystwa Kultury Języka, jego wydawcą było Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Redaktor „Poradnika” był powoływany przez odpowiedniego ministra oświaty i wychowania na wniosek wydawcy (który uzgadniał go w sposób nieformalny z przedstawicielami środowiska, a formalny zapewne z odpowiednimi organami politycznymi państwa).

W roku 1976 skład Komitetu Redakcyjnego „Poradnika Językowego” był następujący: redaktor i przewodniczący Komitetu Redakcyjnego: prof. dr Witold Doroszewski, zastępca redaktora: prof. dr Mieczysław Szymczak, Komitet Redakcyjny: dr Barbara Falińska (Warszawa), prof. dr Hubert Górnowicz (Gdańsk), prof. dr Halina Kurkowska (Warszawa), dr Zofia Mianowska (Warszawa), prof. dr Leszek Moszyński (Gdańsk), doc. dr hab. Wanda Pomianowska (Warszawa), prof. dr Andrzej Sieczkowski (Warszawa), prof. dr Stanisław Skorupka (Warszawa), prof. dr Zdzisław Stieber (Warszawa), mgr Alicja Szlązakowa (Warszawa), prof. dr Witold Taszycki (Kraków); sekretarzem redakcji była mgr Magdalena Foland.

Po śmierci profesora Doroszewskiego faktycznie zaczął kierować pracami redakcji prof. Mieczysław Szymczak, lecz formalnym redaktorem pisma do końca roku 1976 pozostawał Zmarły. Trudno wytłumaczyć tę sytuację, ale tak ona właśnie się przedstawiała. Jedną z prawdopodobnych przyczyn było to, że miesięcznik planuje się ze znacznym wyprzedzeniem, zamawia się odpowiednie teksty, uzgadnia je z autorami i wykonuje się różne prace związane z przygotowaniem poszczególnych zeszytów, być może więc z tego powodu uznano, że taki tryb postępowania jest właściwy. Tak na pewno da się powiedzieć o dwóch pierwszych zeszytach tego rocznika: zeszyt pierwszy – poświęcony Janowi Baudouinowi de Courtenay – oraz zeszyt drugi zostały przygotowane pod kierunkiem Witolda Doroszewskiego, ale następne już nie (w z. 3 opublikowano teksty okolicznościowe oraz referaty wygłoszone na konferencji ku czci Zmarłego). Warto jednak wiedzieć, że dział Objaśnienia wyrazów i zwrotów w całym roczniku wypełniają teksty opracowane przez Witolda Doroszewskiego (z. 1 – 10).

W zeszycie 10 z 1976 na s. 472 – po tekście Objaśnień… – redakcja zamieściła następujące ogłoszenie, które należy przytoczyć w całości, bo jest to też pewnego rodzaju hołd złożony Autorowi tej rubryki:

Rubryka Objaśnienia wyrazów i zwrotów istnieje od roku 1935. Przez 41 lat z niezwykłym talentem popularyzatorskim i z niezwykłą systematycznością wypełniał ją treścią Redaktor Naczelny naszego pisma – Prof. Dr Witold Doroszewski. Na łamach tej rubryki odpowiadał On na pytania dotyczące poprawności i kultury języka nadsyłane do Redakcji i do Radiowego Poradnika Językowego ze wszystkich stron kraju. Pytań było wiele; odzwierciedlały one wątpliwości społeczeństwa związane z rozwojem naszego języka. Udzielane odpowiedzi były zawsze wszechstronnie przemyślane, oparte na głębokiej znajomości wszystkich odmian polszczyzny oraz wypowiadane w pięknej formie językowej. Objaśnienia wyrazów i zwrotów były jednym z najpoczytniejszych działów „Poradnika Językowego”, a zebrane w dwa tomy pt. O kulturę słowa (Warszawa 1962 i 1966) stały się bestsellerem nie tylko językoznawczym.
W numerze bieżącym z największym żalem ogłaszamy ostatni odcinek pióra Profesora Witolda Doroszewskiego. Stworzoną przez niego rubrykę pragniemy kontynuować, zachowując jej dotychczasowy charakter. Pragniemy w dalszym ciągu służyć społeczeństwu radą i pomocą w rozstrzyganiu wszystkich wątpliwości językowych, w poszukiwaniu najwłaściwszych form wypowiedzi, w ukazywaniu piękna naszego języka ojczystego. Cel ten możemy realizować jedynie w ścisłej współpracy z Czytelnikami. Do współpracy tej Czytelników serdecznie zapraszamy.

W 1977 r. po objęciu formalnego kierownictwa pisma przez prof. dra Mieczysława Szymczaka (1977, z. 3) następują zmiany w składzie Komitetu Redakcyjnego, który jest następujący: redaktor i przewodniczący Komitetu Redakcyjnego: prof. dr Mieczysław Szymczak, członkowie: doc. dr Mieczysław Basara (Warszawa), mgr Magdalena Foland (Warszawa), dr Barbara Falińska (Warszawa), prof. dr Hubert Górnowicz (Gdańsk), mgr Anna Jóźwiak (Warszawa), prof. dr Mieczysław Karaś (Kraków), prof. dr Leszek Moszyński (Gdańsk), prof. dr Andrzej Sieczkowski (Warszawa), prof. dr Stanisław Skorupka (Warszawa), prof. dr Teresa Skubalanka (Lublin), prof. dr Zdzisław Stieber (Warszawa), prof. dr Witold Taszycki (Kraków), prof. dr Przemysław Zwoliński (Warszawa). Sekretarzem redakcji jest mgr Wanda Sławińska.

Skład Komitetu Redakcyjnego ulega zmianie. Umierają: prof. dr Mieczysław Karaś (1977) i prof. dr Przemysław Zwoliński (1983). Komitet zostaje uzupełniony o dwie osoby: prof. dr Teresę Skubalankę (Lublin) oraz prof. dra Alfreda Zarębę (Kraków) i w 1985 r. jest następujący: prof. dr Mieczysław Szymczak – redaktor naczelny i przewodniczący Komitetu Redakcyjnego, członkowie: prof. dr Jan Basara (Warszawa), doc. dr Barbara Falińska (Warszawa), dr Magdalena Foland-Kugler (Warszawa), prof. dr Hubert Górnowicz (Gdańsk), mgr Anna Jóźwiak (Warszawa), doc. dr Jerzy Maciejewski (Toruń), prof. dr Leszek Moszyński (Gdańsk), prof. dr Andrzej Sieczkowski (Warszawa), prof. dr Stanisław Skorupka (Warszawa), prof. dr Teresa Skubalanka (Lublin), prof. dr Alfred Zaręba (Kraków). Sekretarzem redakcji jest Ewa Markowska.

2. Zawartość treściowa pisma

Nowy redaktor nie wprowadził zasadniczych zmian w układzie pisma. Przedstawione poniżej zestawienie działów „Poradnika Językowego” wskazuje raczej na jego dalsze porządkowanie, które zostało zapoczątkowane za redakcji Witolda Doroszewskiego. Znikają przede wszystkim działy rozdrobnione. Konsekwentnie i systematycznie są wypełniane rubryki: Artykuły (404)*, Język polski w szkole (32), Język polski za granicą (91), Recenzje (113), Sprawozdania (59), Co piszą o języku? (19), Objaśnienia wyrazów i zwrotów (77). Systematycznie ukazuje się Bibliografia opracowywana przez Krystynę Długosz-Kurczabową i Władysława Kupiszewskiego. Systematycznie też i na wysokim poziomie jest opracowywana przez prof. Szymczaka rubryka Objaśnienia wyrazów i zwrotów. Rubrykę Co piszą o języku? autorsko opracowuje A.S. (Andrzej Sieczkowski), pierwsze teksty w tej rubryce zaczyna też publikować R.S. (Roxana Sinielnikoff). Pojawia się dział Mówią nazwy, którego autorem jest prof. Stanisław Rospond, ale ukazuje się tylko przez 4 lata (1980–1984, 6 artykułów). Słabo jest wykorzystywany dział Uzupełnienia – uwagi – spostrzeżenia (tylko w latach 1977 i 1978).

• Artykuły (1977: 37; 1978: 50; 1979: 38; 1980: 33; 1981: 34; 1982: 49; 1983: 60; 1984: 59; 1985: 44);
• Język polski w szkole (1977: 1;1980: 3; 1981: 7; 1982: 3; 1983: 8; 1984: 7;1985: 3);
• Język polski za granicą (1977: 5; 1978: 8; 1979: 9; 1980: 13; 1981: 10; 1982: 14; 1983: 15;

1984: 5; 1985: 12);

• Mówią nazwy (1980: 3; 1981: 1; 1982: 1; 1984: 1);
• Recenzje (1977: 13; 1978: 11; 1979: 13; 1980: 17; 1981: 8; 1982: 17; 1983: 15; 1984: 7; 1985: 12);
• Sprawozdania (1977: 6; 1978: 6; 1979: 8; 1980: 7; 1981: 6; 1982: 13; 1983: 5; 1984: 6; 1985: 8);
• Uzupełnienia – uwagi – spostrzeżenia (1977: 2; 1978: 2);
• Co piszą o języku? (1977: 1; 1979: 2; 1980: 4; 1981: 2; 1982: 5; 1983: 1; 1985: 4);
• Objaśnienia wyrazów i zwrotów (1977: 10; 1978: 9; 1979: 10; 1980: 9; 1981: 5; 1982: 10; 1983: 9; 1984: 7; 1985: 8);
• Bibliografia (1977: 1; 1978: 1; 1979: 1; 1980: 1; 1981: 1; 1982: 1; 1984: 2; 1985: 1);
• Redakcja (1977: 1; 1983: 1; 1984: 3; 1985: 2).

Dorobek „Poradnika Językowego” w ciągu ośmiu lat kierowania pismem przez prof. dra Mieczysława Szymczaka – mimo że nie dane było Profesorowi rozwinąć różnych zarysowujących się inicjatyw – jest niemały. W jego ocenie ograniczmy się tylko do niektórych wątków.

Na podkreślenie zasługuje fakt, że w tym czasie „Poradnik Językowy” otworzył się bardziej niż dotąd na środowisko naukowe pozawarszawskie. Publikują autorzy z Poznania, Lublina, Katowic, Krakowa, Gdańska – praktycznie ze wszystkich ośrodków, w których prowadzone są badania językoznawcze. Pismo jest otwarte zwłaszcza na młodych badaczy.

W „Poradniku Językowym” publikowane są niekiedy materiały pokonferencyjne, związane z profilem i misją pisma. Przykładem tego niech będzie publikacja materiałów z konferencji poświęconej poradnictwu językowemu, zorganizowanej przez Komisję Kultury Języka Komitetu Językoznawstwa PAN 7 grudnia 1977 r. (1978, z. 7/8).

Kontynuowane są dobre tradycje czasopisma, do których należy podejmowanie nowych problemów badawczych. Podstawę do sformułowania takiej obserwacji stanowią przykłady opracowań w zakresie:

• atlasu językowego Europy (por. Mieczysław Szymczak, Atlas językowy Europy, 1977, z. 6, s.241-246; Jan Basara, Ogólnosłowiański atlas językowy, 1977, z. 6, s. 247-252; Zenon Sobierajski, Problemy metodyczne atlasu lingwistyczno-etnograficznego (na przykładzie Atlasu języka i kultury Wielkopolski), 1982, z. 1, s. 1-20);
• socjolingwistyki (por. Władysław Lubaś, Teoria i metody socjolingwistyczne, 1982, z. 4, s. 199-212; Danuta Bartol-Jarosińska, Inteligent w języku robotników warszawskich, 1983, z. 10, s. 656-662);
• słownictwa potocznego (por. np. Danuta Buttler, Polskie słownictwo potoczne, 1977, z. 3, s. 89-98, z. 4, s. 153-163; 1978, z. 1, s. 7-19; Danuta Buttler, Procesy multiwerbizacji we współczesnej polszczyźnie, 1978, z. 2, s. 54-62; Władysław Miodunka, O badaniach słownictwa i gramatyki francuszczyzny mówionej, 1977, z. 5, s. 206-218);
• metodologii analizy słowotwórczej (por. np. Jadwiga Puzynina, O relacjach derywatów do ich podstaw i peryfraz słowotwórczych, 1978, z. 3, s. 93-98; Jadwiga Puzynina, Transpozycja, mutacja, modyfikacja, 1978, z. 5, s. 193-199; Alicja Nagórko-Kufel, Statystyczna struktura słownictwa motywowanego, 1978, z. 3, s. 99-105);
• frazeologii (np. Stanisław Bąba, Ograniczenia w zakresie kategorii liczby komponentu a stabilność struktury formalnej związku frazeologicznego, 1982, z. 3, s. 141-151);
• etymologii (np. Andrzej Bańkowski, Szkice z polskiej etymologii onomastycznej, 1978, z. 6, s. 269-281; 1979, z. 10, s. 365-371);
• stylizacji językowej (por. np. Stanisław Dubisz, Uwagi o dialektyzacji w „Konopielce” Edwarda Redlińskiego, 1977, z. 7, s. 293-304);
• badań nad językiem Polonii (por. Stanisław Dubisz, Z metodologii badań języka środowisk polonijnych, 1983, z. 5, s. 292-301);
• nauczania języka polskiego jako obcego (por. Jan Lewandowski, Z dziejów nauczania języka polskiego jako obcego, 1978, z. 3, s. 125-130).