Spis treści

Od stycznia 1913 r.  „Miesięcznik poświęcony sprawom języka polskiego” ukazywał się pod tytułem „Język Polski”. O tej przemianie * „Poradnika Językowego” w „Język Polski” świadczy też podwójna numeracja pierwszych trzech roczników „Języka Polskiego”: roczniki I–III były traktowane przez wydawcę i redaktora jako roczniki XIII, XIV i XV „Poradnika Językowego”. Czasopismo wydawane było w latach 1913–1914 przez Romana Zawilińskiego (który też był redaktorem odpowiedzialnym), ze współudziałem profesorów – co zaznaczono na karcie tytułowej roczników – Jana Łosia, Kazimierza Nitscha, Jana Rozwadowskiego i Mikołaja Rudnickiego*.

Nazwę Poradnik językowy zachowano dla działu Zapytania i odpowiedzi (obie nazwy są używane zamiennie w roczniku I „Języka Polskiego”, tylko Poradnik językowy w roczniku II, w roczniku III Zapytania i odpowiedzi stanowią jedną z części działu Poradnik językowy). Nowa formuła czasopisma została zaakceptowana przez większość abonentów, pozyskano też nowych przyjaciół, objętość pisma podwoiła się („Język Polski” I, 1913, z. 10, s. 316). Wybuch I wojny światowej spowodował zawieszenie wydawania czasopisma (po raz pierwszy), w 1914 r. ukazały się z. 1 – 7 (druk ukończono 1 lipca 1914 r.), natomiast z. 8/10 (potrójny) dopiero w 1916 r. W tym zeszycie pojawia się też sygnał świadczący o różnicach pomiędzy Zawilińskim a innymi członkami komitetu redakcyjnego w postrzeganiu roli czasopisma:

Wydawnictwo »Języka polskiego« przez dwa lata wytworzyło sobie już ramy, w których mieści studya nad językiem ojczystym; nie możemy ich na razie rozszerzać, ale zwrócimy baczniejszą uwagę i staranie o »Poradnik językowy«, jako część pisma praktyczną; uważamy bowiem, że z chwilą rozwoju szkoły polskiej na całym Polski obszarze, doraźna rada i wskazówka jest niezbędnie potrzebna obok naukowego wyjaśnienia i roztrząsania.

Podkreślano nie tylko potrzebę kontaktu z czytelnikami, ale uważano też, że

[…] powinni wszyscy Polacy intelligentni bez osobnych statutów i związków tworzyć wielkie Towarzystwo miłośników języka ojczystego i uważać nasze pismo za swój organ; jeżeli to jest niemożliwe niechby przynajmniej wszystkie szkoły uważały za swój obowiązek popieranie pisma, którego celem praca nad historyą języka ojczystego i śledzenie jego rozwoju.

O ewolucji w stronę czasopisma o charakterze popularyzatorskim (zajmującego się poradnictwem językowym) świadczą: zmiana tytułu z „Język Polski” (1913, 1914) na „Język Polski i Poradnik Językowy” (1916) oraz rozbudowanie w roczniku z 1916 r. działu Poradnik językowy, do którego obok Zapytań i odpowiedzi oraz Rozmaitości (Przykład języka służbowo-galicyjskiego) weszły dwa teksty ks. Filipa Golańskiego (O harmonii mowy polskiej i Własność języka, będące przedrukami z książki: O wymowie i poezji, wyd. 2, Wilno 1788) i artykuł R. Zawilińskiego (Nasz język ojczysty).

Współpraca pomiędzy Zawilińskim i współredaktorami faktycznie przestała istnieć na początku 1916 r. Nie chcąc (i nie mogąc) ponosić odpowiedzialności za publikowane w czasopiśmie treści, Łoś, Nitsch, Rozwadowski i Rudnicki wycofali się z redakcji czasopisma*. List w tej sprawie dotarł do Zawilińskiego 15 czerwca 1916 r., po opublikowaniu z. 5/6. Zeszyty 1–5/6 z 1916 r. ukazały się pod redakcją: Łosia, Nitscha, Rozwadowskiego, Rudnickiego i Zawilińskiego. Opinia uczonych nie była pochlebna dla Zawilińskiego i jego wizji „Poradnika”. Zmiany w składzie redakcji mogły być uwzględnione dopiero w z. 7/10, który był ostatnim zeszytem wydanym w czasie wojny. Objętość zeszytu zmniejszono do 11 arkuszy (zamiast planowanych 15–20). W tym zeszycie znalazła się też informacja o zawieszeniu czasopisma na czas nieoznaczony (po raz drugi), decyzję tłumaczono trudną sytuacją finansową: wzrostem cen papieru i druku, którego nie równoważyło podwyższenie wysokości przedpłat, oraz spadkiem liczby czytelników, szczególnie w Królestwie („Język Polski” III, 1916, z. 7/10, s. 153).